[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Katarzyny, opanował cesarzową Annę i zapragnął być Richelie em Rosji, Otóż, młodzieńcze,
wiedz to jedno: że jeżeli ty jesteś piękniejszy od Birona16, ja, mimo iż prosty kanonik, wart
jestem wiÄ™cej od barona Görtza. Zatem siadaj! Znajdziemy ci ksiÄ™stwo kurlandzkie w Paryżu,
w braku zaś księstwa, zawsze znajdziemy bodaj jaką księżnę.
Hiszpan wziął Lucjana pod ramię, zmusił go dosłownie, aby wsiadł do kolasy, a pocztylion
zatrzasnÄ…Å‚ drzwiczki.
Teraz mów, słucham rzeki kanonik toledański do zdumionego Lucjana. Jestem stary
ksiądz, któremu wszystko możesz powiedzieć bez, obawy. Schrupałeś dotąd zapewne jedynie
swą ojcowiznę albo pieniądze mamusi. Narobiliśmy trochę dłużków, jesteśmy zaś nadziani
honorem aż po koniuszek tych ślicznych lakierowanych bucików... No, wyspowiadaj się
śmiało; zupełnie tak, jakbyś mówił do samego siebie.
Lucjan znajdował się w położeniu owego rybaka z arabskiej bajki, który, chcąc się utopić
w pełnym oceanie, dostaje się w podmorską krainę i zostaje tam królem. Ksiądz hiszpański
wydawał mu się tak szczerze życzliwy, że poeta nie wahał się otworzyć mu serce; opowie-
dziaÅ‚ tedy, pomiÄ™dzy Angoulême a Ruffec, caÅ‚e swe życie, nie opuszczajÄ…c żadnego bÅ‚Ä™du, aż
do ostatniej klęski, jaką spowodował. W chwili gdy kończył to opowiadanie, wygłoszone tym
poetyczniej, ile że powtarzał je trzeci raz od dwóch tygodni, pojazd przybył w miejsce, gdzie,
niedaleko Ruffec, znajduje się wioska Rastignaków. Nazwisko to, wymówione przez Lucjana,
uczyniło na kanoniku wrażenie.
Oto rzekł Lucjan skąd wyruszył młody Rastignac, który z pewnością nie więcej jest
wart ode mnie, ale który miał więcej szczęścia.
A!...
Tak, ta pańska rudera to ich dom. Został, jak panu mówiłem, kochankiem pani de Nucin-
gen, żony słynnego bankiera. Ja bawiłem się w poezję; on, sprytniejszy, trzymał się rzeczy
pozytywnych.
16
Errist Johann Biron (1690 1772) wszechwładny faworyt carowej Anny.
79
Ksiądz kazał stanąć, chciał, przez ciekawość, przejść małą aleję, która z gościńca prowa-
dziła do domu, i przyglądał się wszystkiemu z większym zaciekawieniem, niżby się można
spodziewać po hiszpańskim księdzu.
Ojciec zna Rastignaków?... spytał Lucjan.
Znam cały Paryż rzeki Hiszpan, siadając z powrotem. Zatem dla braku dziesięciu czy
dwunastu tysięcy miałeś się zabić. Jesteś dziecko, nie znasz ani ludzi, ani świata. Los czło-
wieka wart jest tyle, na ile go sam szacuje; ty cenisz swą przyszłość na dwanaście tysięcy,
otóż ja z miejsca kupuję cię za wyższą cenę. Co do uwięzienia szwagra, to błahostka. Jeśli ten
zacny pan Séchard zrobiÅ‚ odkrycie, bÄ™dzie bogaty. Ludzie bogaci nie siedzÄ… nigdy w wiÄ™zie-
niu za długi. Nie wydajesz mi się zbyt mocny w historii. Są dwie historie: jedna urzędowa,
kłamliwa, ta, której uczą, historia ad usum delphini17; druga, historia sekretna, gdzie znajdują
się prawdziwe przyczyny wydarzeń, historia haniebna. Pozwól sobie opowiedzieć, w trzech
słowach, drugą historyjkę, której nie znasz. Ambitny młody człowiek, ksiądz, chce się doci-
snąć do spraw publicznych, robi się pokornym psem faworyta, faworyta królowej; faworyt
nabiera dlań sympatii, podnosi go do rangi ministra, dając mu miejsce w Radzie. Pewnego
wieczora jeden z tych ludzi, którym się zdaje, że oddają przysługę (nie oddawaj nigdy przy-
sług, o które cię nie proszą!), uwiadamia ambitnego młodzieńca, że życie jego dobroczyńcy
jest zagrożone. Król zbrzydził sobie jego kuratelę; jutro faworyt, jeśli się uda do pałacu, ma
zginąć. I cóż, młodzieńcze, cóż byś uczynił, gdybyś otrzymał ten list?...
Poszedłbym natychmiast ostrzec swego dobroczyńcę wykrzyknął żywo Lucjan.
Jesteś wciąż tym samym dzieckiem, jakim okazałeś się w obrazie swego życia rzekł
ksiądz. Młodzieniec powiedział sobie: Jeśli król waży się aż na zbrodnię, mój dobroczyńca
jest zgubiony; trzeba udać, żem otrzymał list za pózno! I spał do godziny, w której zabijano
faworyta...
To potwór! rzekł Lucjan, który podejrzewał, iż ksiądz chce go wypróbować.
Wszyscy wielcy ludzie są potworami; ten nazywał się kardynał de Richelieu odparł ka-
nonik dobroczyńca zaś jego marszałek d'Ancre. Widzisz, że nie znasz jeszcze historii
Francji. Czy nie miałem słuszności, mówiąc, że historia nauczana w szkołach to zbiorek dat i
faktów przede wszystkim nader wątpliwy, a potem bez najmniejszego pożytku? Na co ci się
zda wiedzieć, że istniała Joanna d Arc? Czyś wyciągnął kiedy z tego konkluzję, że gdyby
Francja była wówczas przyjęła andegaweńską dynastię Plantagenetów, dwa zjednoczone na-
rody miałyby dzisiaj władztwo nad światem, i że dwie wyspy, gdzie się dziś wytwarza fer-
ment zamieszek politycznych całego kontynentu, byłyby dwiema francuskimi prowincjami?...
Ba, czy zastanawiałeś się nad środkami, za pomocą których Medyceusze, prości kupcy, doszli
do godności wielkich książąt Toskanii?
Poeta, we Francji, nie ma obowiązku być benedyktynem rzekł Lucjan.
Otóż, młodzieńcze, zostali książętami tak samo, jak Richelieu ministrem. Gdybyś szukał
w historii przyczyny wydarzeń zamiast uczyć się na pamięć ich nagłówków, byłbyś z nich
wyciągnął prawidła postępowania. Z tego, co zaczerpnąłem, ot tak, nie przebierając, w zbior-
ku prawdziwych faktów, wynika to prawo. Uważaj ludzi, a zwłaszcza kobiety jedynie za na-
rzędzia, ale nie pozwól im się tego domyślać. Uwielbiaj jak bóstwo tego, kto, stojąc wyżej od
ciebie, może ci być użyteczny, i nie opuszczaj go, póki nie opłaci na wagę złota twego służal-
stwa. W stosunkach ze światem bądz twardy jak %7łyd i jak on uniżony; czyń dla władzy
wszystko to, co on czyni dla pieniędzy. Ale też człowiek upadły, niech będzie dla ciebie tak,
jakby nigdy nie istniał. Wiesz, czemu winieneś postępować w ten sposób?... Chcesz panować
nad światem, prawda? Trzeba zacząć od tego, aby być posłusznym światu i dobrze go studio-
wać. Uczeni zgłębiają książki, politycy zgłębiają ludzi, ich interesy, zródła ich postępków.
Otóż świat, społeczeństwo, ludzie, wzięci w ogóle, są fatalistami i ubóstwiają fakt. Wiesz,
17
Ad usum delphini (łac.) do użytku delfina (tj. następcy tronu); formułą tą opatrzone były skrócone ze wzglę- [ Pobierz całość w formacie PDF ]