[ Pobierz całość w formacie PDF ]
codzienności.
Nie chcę zatrzymywać się nad skądinąd interesującą kategorią codzienno
ści" i życia codziennego"; kategoria ta zrobiła swoistą karierę w socjologii
i nie tylko w niej, wiele napisano na jej temat. Z punktu widzenia potrzeb tego
rozdziału ważny jest jednak tylko pewien aspekt codzienności. To, co codzien
ne, utożsamiane jest z tym, co zwykłe, powszechne, powtarzalne, rutynowe, ty
powe, zwyczajowo przyjęte, normalne, a więc swojskie i oczywiste. Owo co-
68
dzienne" przeciwstawiane bywa takim cechom, jak: odświętne, wyjątkowe,
niezwykle, przypadkowe, rzadkie, inne, obce. W tych charakterystykach
uwzględnione są już pewne elementy temporalne, odnoszące się w jakiś spo
sób do zjawisk czasu, a mianowicie powtarzalność, rutyna, trwałość, zwyczaj,
Wsparte mocno na przeszłości, określenia te odsyłają do trwającej ciągle
terazniejszości. Trwałość codzienności, to trwałość i powtarzalność terazniej
szości; jakkolwiek mocno oparte na przeszłości, życie codzienne jest domeną
terazniejszości. Specyfika codzienności to - odtwarzanie, stabilność, ciągłe
trwanie. Codzienność, to ciągłe, powtarzające się teraz". Ten punkt widzenia
świetnie przedstawia Lefebvre we wspomnianej wyżej pracy, wskazując na
niekumulatywny charakter codzienności, która nie rozwija się, lecz trwa. %7ły-
cie codzienne to zbiór terazniejszości.
Postulując potrzebę badań nad historią życia codziennego" Henri Lefebvre
Podkreśla, że codzienność jest kategorią historyczną, zmienną historycznie, re
latywną społecznie. Dotyczy to również czasu życia codziennego. Różne pro-
cesy o charakterze cywilizacyjnym (rozwój techniki, produkcji) działają na
rzecz uwydatnienia roli terazniejszości w życiu codziennym społeczeństw
Współczesnych. Ważne jest jednak, z punktu widzenia jakości tej terazniejszo
ści, by miała ona szerokie horyzonty czasowe. Przeszłość i przyszłość wzbo
gacają doświadczenia życia codziennego, nadając terazniejszości znaczenie
i intensywność.
Jaki jest horyzont czasowy życia codziennego, zarejestrowanego w dzienni
kach? W jakiej mierze i w jaki sposób życie codzienne wykracza poza ramy te
razniejszości?
%7łycie codzienne bez przeszłości, pamięci i historii
Z licznych badań i opracowań syntetycznych wynika, że Polacy są narodem
"czującym historycznie" (Nowak, 1980), że można by ich zaliczyć do społe
czeństw z pamięcią"2. Dzienniki pisane na konkurs Miesiąc mojego życia"
ukazują zadziwiająco małą rolę przeszłości i dawności w życiu codziennym,
zdumiewająco skromny zasób refleksji nad przeszłością, uderzający ahisto-
ryzm i fragmentaryzację wizji przeszłości własnej i zbiorowej. Jest to tym bar-
2
Zbigniew Benedyktowicz pisze tak: ...można by zastanowić się czy przyszłe podręczniki an
tropologii w miejsce dotychczasowego podziaÅ‚u na spoÅ‚eczeÅ„stwa »z historiÄ…« i »bez historii« za
proponowanego kiedyś przez Levi-Straussa, nie wprowadzą nowego podziału, który mówiłby
o spoÅ‚eczeÅ„stwach »z pamiÄ™ciÄ…« i »bez pamiÄ™ci«" (Benedyktowicz, 1987:190).
69
dziej uderzające, że dzienniki te często ukazują wrażliwość ich autorów na
upływ czasu, na przemijanie. Choć są opowieścią o czasie terazniejszym", ten
czas terazniejszy - wydawałoby się - winien być retrospektywnie pogłębiony.
A tak najczęściej nie jest.
Oczywiście nie należy zwrotów o częstości" czy rzadkości" występowa
nia poszczególnych nastawień, odnosić do szerszej populacji, skoro liczebność
analizowanych dzienników nie jest duża, a ich reprezentatywność wobec wie
lokrotnie większego zbioru wypowiedzi konkursowych - żadna. Jednak zupeł
ny brak pewnych zjawisk w naszych materiałach może być sygnałem prawi
dłowości o szerszym zasięgu.
Jeżeli chodzi o stosunek do przeszłości, wyodrębniłabym dwa jego rodzaje,
związane z cechami tej relacji, nie zaś z jej treściami. Po pierwsze, można wy
odrębnić całościowy, integralny stosunek do przeszłości versus jej ujęcie zato
mizowane, fragmentaryczne3. Po drugie można wyodrębnić płytkość versus
głębię uwzględnianego czasu przeszłego, a także próbować określić, czy ta
przeszłość powracająca i obecna w życiu codziennym ma charakter prywatny,
indywidualny czy zbiorowy, a więc czy jest to czas prywatny czy zbiorowy.
W rezultacie mamy dwa typy kumulujące przeciwieństwa: czas całościowy,
przeszłość głęboka, przestrzeń społeczna szeroka versus czas fragmentarycz
ny, przeszłość płytka, przestrzeń społeczna prywatna. Te dwa typy czasu i skła
dające się nań wymiary analizy są różnymi postaciami bardzo istotnego aspek
tu czasu, jakim jest jego ciągłość bądz nieciągłość. Otóż przeszłość taka, jaka
pojawia się w analizowanych dziennikach, zbliżona jest do drugiego z wymie
nionych typów. Całościowych ujęć przeszłości jest niewiele, niemniej zasługu
jÄ… na uwagÄ™.
Przeszłość jako ucieczka to jeden z całościowych obrazów przeszło
ści. Kocham przeszłość. Dawała mi zawsze zapomnienie terazniejszości"
( Jeden z wielu", 1964:135). Nie chcę o mojej rzeczywistości ani pisać, ani
mówić" - pisze samotna wdowa idealizująca przeszłość jako zapowiedz dobre
go, udanego życia, które się nie przydarzyło. W jej codziennych zapiskach
przeszłość jest ciągle obecna, wspomnienia towarzyszą jej każdego dnia.
Wspomina dzieje własne i najbliższych, rozpatruje koleje własnego losu, snu
je ciągłą refleksję nad sobę i nad własną rodziną. Odbywa się to w formie co
dziennego zapisu w dzienniku, a także poprzez korespondencję z przebywają-
' Por. rozróżnienie Jerzego Szackiego, który przeciwstawia świadomość historyczną, polegają
cą na całościowym ujęciu przeszłości, będącą całościowym układem odniesienia dla myśli i dzia
łań ludzkich - postawie ahistorycznej, w której przeszłość traktuje się jako zbiór rekwizytów, uży
wanych dla różnych celów, przy różnych okazjach (Szacki, 1975).
70
cą na emigracji, nie widzianą od dwudziestu lat przyjaciółką młodości. Ten sto
sunek do przyszłości związany jest z oceną terazniejszości jako klęski. Jestem
tym, czym mnie zrobiło życie. Człowiekiem na marginesie. Człowiekiem mi
nionym" (s. 134). Pisze o sobie jako o bankrucie życiowym", czuje się poko-
nana, chciałaby zmienić od początku swoje życie, przeżyć choć dwa lata jako [ Pobierz całość w formacie PDF ]